ماهانه ۳ میلیون دلار صرف واردات اسباب بازی به کشور میشود. تنها فکر کردن به همین عدد، نشان می‌دهد که کشور ما با ورود چه حجم وسیعی از یک کالای مهم روبروست که اثرهای مستقیم فرهنگی و اجتماعی در خانواده‌ها و در نسل‌های آینده کشور دارد. اهمییت موضوع باعث شد تا تلاش‌های فراوانی برای ورود به این عرصه توسط بخش‌های مختلف چه دولتی و چه خصوصی صورت بگیرد، اما عدم نگاه علمی و بنیادین به مسئله، نبودن امکانات و حمایت‌های مؤثر و مشکلات دیگر باعث شد تا حرکت‌های مختلف به نتیجه مطلوب نرسد و حتی با شکست روبرو شود. اما امروز جایی در کشور با نگاه دانش‌بنیان در این زمینه حرکت‌هایی اتفاق افتاده است.
اعداد و ارقام چه می‌گویند؟
پیش از این محمد حسین فرجو دبیر شورای نظارت بر اسباب بازی گفته بود که ماهانه سه میلیون دلار صرف واردات اسباب بازی به کشور میشود. البته نگاهی به سرانه‌ی مصرف اسباب بازی در دنیا نشان می‌دهد که بچه‌های ایرانی جزو پرمصرف‌های دنیا نیستند. برای مثال سرانه‌ی مصرف اسباب بازی در اروپا ۲۵۰ دلار است و استاندارد جهانی آن هم ۳۴ دلار است. اما در کشور ما سرانه‌ی مصرف اسباب بازی چیزی بیشتر از پنج دلار است. اما همین رقم زمانی اهمییت پیدا می‌کند که بدانیم ۹۵ درصد اسباب بازیهای موجود در بازار ایران وارداتی است؛ البته به نظر می‌رسد این هم تنها یک پیش‌بینی است، چرا که هیچ اطلاعات دقیقی از نرخ تولید اسباب بازی در کشور وجود ندارد و در میان همین ۹۵ درصد اسباب بازی وارداتی هم اکثریت با کالاهای وارد شده از کشور چین است. حالا با این اعداد و ارقام تصور کنید، کشورهای صادر کننده اسباب بازی به ایران چه اثر فرهنگی بزرگی می‌توانند بر روحیه و تربیت فرزندان ایران داشته باشند. البته این یک جریان فرهنگی است، یعنی ابتدا یک داستان خلق میشود، بعد این داستان تصویر میشود و به سینما راه پیدا می‌کند(فیلم و انیمیشن) و در آخر تبدیل میشود به اسباب بازی، نوشت‌افزار و ابزارهای دیگر برای کودکان و نوجوانان.
«تهاجم فرهنگی یک حقیقتی است که وجود دارد؛ میخواهند برروی ذهن ملّت ما و برروی رفتار ملّت ما – جوان، نوجوان، حتّی کودک – اثرگذاری کنند. این بازیهای اینترنتی از جمله‌ی همین است؛ این اسباب‌بازی‌هایی که وارد کشور میشود از جمله‌ی همین است که من چقدر سر قضیّه‌ی تولید اسباب‌بازی داخلیِ معنی‌دار و جذّاب حرص خوردم با بعضی از مسئولین این کار که این کار را دنبال بکنند؛ خب، دوستان ما آمدند در یکی از دستگاه‌های فعّال و مسئول، عروسکهای خوبی درست کردند؛ خوب هم بود…ولی نگرفت. من به اینها گفتم که اشکال کار شما این است که شما آمدید به فلان نام، یک پسری را، یک دختری را آوردید در بازار، این عروسک شما را بچّه‌ی ما اصلاً نمی‌شناسد- ببینید، پیوست فرهنگی که می‌گوییم اینها است- خب، یک عروسک است فقط، در حالی که مرد عنکبوتی را بچّه‌ی ما می‌شناسد، بتمن را بچّه‌ی ما می‌شناسد. ده بیست فیلم درست کرده‌اند، این فیلم را آنجا دیده، بعد که می‌بیند همان عروسکی که در فیلم داشت کار می‌کرد، در مغازه هست، به پدر و مادرش می‌گوید این را برای من بخرید؛ عروسک را می‌شناسد؛ این پیوست فرهنگی [است]. شما بایستی این عروسک را که ساختید، در کنار ساخت عروسک، ده بیست فیلم کودک درست می‌کردید برای اینکه این عروسک معرّفی بشود پیش بچّه‌ها؛ بعد که معرّفی شد، آن‌وقت خودشان می‌خرند، [ولی] وقتی معرّفی نشد، بازار ندارد و ورشکست میشود؛ و ورشکست شد./ بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۹/۰۹/۱۳۹۲».
کارسخت!
بعد از اشارات مقام معظم رهبری، جهاد دانشگاهی قزوین به بررسی موضوع پرداخت تا توانایی‌های خود را در این عرصه بسنجد، در نهایت این جمع‌بندی ایجاد شد که جهاد دانشگاهی می‌تواند به موضوع اسباب بازی ورود پیدا کند و آغازگر حرکتی باشد که بعدها نتایج مطلوبی در کشور داشته باشد. طبیعی است نوع ورود و اقدام جهاددانشگاهی می‌توانست حرکتی برای ریل‌گذاری و روشن کردن مسیری باشد که در صورت ورود بخش‌های مختلف به آن می‌تواند ثمرات ارزشمندی داشته باشد. نتیجه‌ی پژوهش‌ها و اقدامات عملی جهاد دانشگاهی قزوین در حوزه اسباب‌بازی پس از دوسال و نیم قابل توجه بود. محمد حسین فائزی رئیس جهاد دانشگاهی واحد استان قزوین در این باره می‌گوید: «به این جمع بندی رسیدیم که ما می‌توانیم به مسئله اسباب بازی ورود کنیم و کارهایی انجام بدهیم. این خیزش و همت جمعی منتج به این شد که بعد از کمتر از دو سال بازیهای مختلفی را طراحی کردیم که البته هنوز هیچ کدام به صورت تجاری وارد بازار نشده است».
البته باید پذیرفت که تجاری‌سازی اسباب بازی و ورود رسمی آن به بازار مقوله‌ای مهم و حساس شاید درست به اندازه‌ی کلیه مراحلی است که این حرکت بزرگ تا بحال طی کرده است، چرا که این محصول در نهایت در بازار است که اثر خود را خواهد گذاشت و از طریق بازار و ابزارهای آن به خانه‌ی مردم ورود پیدا می‌کند و در تربیت فرزندان این سرزمین نقش ایفا می‌کند.
بازیهای گوناگون
جهاددانشگاهی قزوین به عرصه‌های مختلفی در بازی و اسباب بازی ورود پیدا کرد و در نهایت آنها را در چهار دسته کلی مورد بررسی قرار داد. «بازیهای گروهی و خانوادگی»، «بازیهای فیزیکی»، «بازیهای رایانه‌ای» و «بازیهای ترکیبی-ترکیب بازیهای فیزیکی، رایانه‌ای و موبایلی»؛ برخی از این عرصه‌ها مانند بازیهای ترکیبی عرصه‌های نو و جدیدی هستند و اکنون نیز بازیهای خارجی مخربی در همین زمینه‌ها منتشر شده‌اند که متأسفانه با ماهیت جاسوسی در کشورهای مختلف در حال نشر هستند و مدام به شمار مخاطبان آن افزوده میشود. حالا در همین زمینه هم فائزی معتقد است: « ما امیدواریم در عرصه‌ی نو و جدید بازیهای ترکیبی بتوانیم یک کار جدید، قوی و کاملاْ سالم با مؤلفه‌های فرهنگی و جذاب و اثرگذار ارائه بدهیم».
مأموریت بزرگ دانش بنیان
با توجه به الگوی معماری ایرانی اسلامی و با پژوهش‌های فراوان تا کنون حدود ۵۰ اسباب بازی در مرکز هنر و معماری جهاد دانشگاهی قزوین طراحی شده که سه مورد از آنها به مرحله‌ی تولید اولیه رسیده است.
محمد حسین فائزی می‌گوید: «تا الآن فقط یک محصول رایانه‌ای از این تولیدات عرضه‌ی عمومی شده و ما این امید را داریم که تا پایان سال جاری یک محصول از بازیهای فیزیکی را بتوانیم وارد بازار کنیم».
بدون شک فعالیت در عرصه‌ی بازی و اسباب بازی نیاز به دانش و فناوری دارد، دانشی روزآمد و پویا که بتواند همواره در زمان‌های مختلف متناسب با فناوری روز به تولید محصول بهتر منجر شود. در واقع تولید اسباب بازی و بازی نیاز به شرکت دانش بنیان دارد. بر همین اساس جهاد دانشگاهی در فکر ایجاد بسترهای علمی مورد نیاز این عرصه نیز هست تا بتواند این حرکت را با اتصال به بدنه علمی و دانشگاهی ماندگار و اثرگذار نماید. محمدحسین فائزی در این باره می‌گوید: «هم‌اکنون با معاونت علمی رئیس جمهور در موضوع دو مأموریت کلان ملی در حال مذاکره هستیم؛ در دو موضوع اول ترویج اسباب بازی ملی و ایرانی که ترویج به معنای شناسایی نیروی انسانی و شناخت استعدادها و تهیه بانک اطلاعاتی از افراد مستعد در مقوله اسباب بازی است و دوم ایجاد زیرساخت‌های آموزشی در مقطع هنرستان، کارشناسی و کارشناسی ارشد است. که طراحی و تدوین دوره‌ها و همچنین تألیف و ترجمه‌ی منابع آموزشی این سه مقطع را قرار است را ما بپذیریم و وارد کار شویم که یک پروژه بسیار بزرگ است».
